عنوان: توصیه‌های تغذیه‌ای در بیماران مبتلا به اختلال چربی خون

1(چربی خون چیست و انواع آن:

چربی های خون به مولکول های لیپیدی موجود در جریان خون گفته می شود. این چربی ها در دو گروه عمده کلسترول و تری گلیسیرید طبقه بندی می شوند.

چربی خون یا «دیس‌لیپیدمی» به بالا بودن غیرطبیعی چربی‌ها در جریان خون گفته می‌شود. مهم‌ترین چربی‌های اندازه‌گیری‌شده در آزمایش خون:

*کلسترول تام: مجموع کل کلسترول خون.

*LDL (کلسترول بد): به دیواره عروق می‌چسبد و باعث تنگی یا انسداد رگ‌ها می‌شود.

*HDL (کلسترول خوب): کلسترول اضافی را از خون جمع کرده و به کبد بازمی‌گرداند؛ سطح بالاتر HDL نقش محافظتی دارد.

*تری‌گلیسرید (TG):شکل اصلی ذخیره چربی در بدن؛ سطح بالای آن خطر التهاب پانکراس و بیماری‌های قلبی را افزایش می‌دهد.

در اندازه گیری چربی های خون، فرد باید 12 ساعت ناشتا باشد.

میزان طبیعی کلسترول خون 200 میلیگرم در دسی لیتر می باشد و کلسترول خون بالا به میزان 200 میلیگرم در دسی لیتر یا بیشتر اطلاق می شود. کلسترول بالای خون از عوامل خطر بالای بیماری های قلبی عروقی محسوب می شود.

میزان طبیعی تری گلیسیرید خون 150 میلیگرم در دسی لیتر می باشد و تری گلیسیرید بالا به میزان 150میلیگرم در دسی لیتر و بالاتر اطلاق می شود. افراد مبتلا به تری گلیسیرید بالا در معرض بیماری های قلبی عروقی و پانکراتیت حاد قرار دارند. کاهش وزن و فعالیت بدنی منظم با شدت متوسط می تواند تری گلیسیرید را بین 20 تا 30 درصد کاهش دهد.

انواع اختلال چربی خون:

✅ هایپرکلسترولمی منفرد (فقط کلسترول بالا)

✅ هایپرتری‌گلیسریدمی منفرد (فقط تری‌گلیسرید بالا)

✅ اختلال ترکیبی (هر دو با هم)

✅ کمبود HDL (سطح پایین کلسترول خوب)

2)دلایل چربی خون:

علل به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند:

 علل اولیه (ژنتیکی و ارثی)

•مانند هیپرکلسترولمی خانوادگی که به دلیل نقص در گیرنده‌های LDL از والدین به ارث می‌رسد.

 علل ثانویه (اکتسابی)

•رژیم غذایی پرچرب، فست‌فود و پرکالری

•اضافه‌وزن و چاقی

•دیابت کنترل‌نشده

•کم‌کاری تیروئید

•بیماری‌های کلیوی یا کبد چرب

•مصرف داروهایی مثل کورتیکواستروئیدها، برخی ضدبارداری‌ها یا داروهای خاص

•مصرف الکل به‌ویژه در مقادیر بالا

3)عوارض و پیامدهای چربی خون بالا

چربی خون درمان‌نشده می‌تواند باعث:

✅ آترواسکلروز: رسوب چربی در دیواره عروق و سختی آن‌ها

✅ بیماری‌های قلبی و عروقی: حمله قلبی یا سکته مغزی

✅ بیماری عروق محیطی: کاهش خون رسانی به اندام‌ها

✅ پانکراتیت حاد: به‌ویژه در هایپرتری‌گلیسریدمی شدید

✅ در درازمدت: افزایش احتمال نارسایی کلیه و ایجاد کبد چرب

4)توصیه‌های تغذیه‌ای برای بیماران مبتلا به چربی خون:

 چربی‌های اشباع و ترانس را حذف کنید: کاهش مصرف گوشت پرچرب، کره، لبنیات پرچرب، غذاهای سرخ‌شده و شیرینی‌های صنعتی

 جایگزین کردن چربی مفید: روغن زیتون، آووکادو، مغزها و دانه‌ها منابع چربی غیراشباع مفیدند. البته درنظر داشته باشید که به دلیل کالری بالا باید در حد تعادل مصرف شوند.

 فیبر کافی: سبزیجات، میوه‌ها، غلات کامل و حبوبات باعث کاهش جذب کلسترول از روده می‌شوند

 مصرف ماهی‌های چرب: مثل سالمون و ساردین (حداقل دو بار در هفته) به دلیل داشتن امگا-۳

 محدود کردن کلسترول دریافتی: مصرف زرده تخم‌مرغ، جگر و مغز حیوانات را به حداقل برسانید

 کاهش مصرف گوشت قرمز و افزایش مصرف ماهی و گوشت بدون چربی مرغ و ماکیان

 کاهش قندهای ساده: نوشابه‌ها، کیک‌ها و قندهای ساده باعث افزایش تری‌گلیسرید می‌شوند

 مصرف نمک را محدود کنید: بخصوص در افرادی که فشار خون بالا دارند

 آب کافی: هیدراته ماندن به عملکرد بهتر کبد و کلیه کمک می‌کند

5)توصیه‌های رفتاری برای درمان و پیشگیری:

اصلاح سبک زندگی نقش اساسی در درمان و پیشگیری از دیس‌لیپیدمی دارد:

✔ ورزش منظم: 40 دقیقه ورزش مانند قدم زدن، شنا، دوچرخه سواری به تعداد 3 تا 4 بار در هفته

✔ کاهش وزن: کاهش حتی ۵ تا ۱۰ درصد وزن می‌تواند چربی خون را بهبود بخشد

✔ ترک سیگار: سیگار HDL را کاهش و LDL و خطر سکته را افزایش می‌دهد

✔مدیریت استرس: استرس طولانی‌مدت می‌تواند به افزایش هورمون‌های التهابی و چربی خون کمک کند

✔کنترل دیابت و فشار خون

✔پرهیز از مصرف الکل

محمدجواد تقی پور، کارشناس تغذیه شبکه بهداشت و درمان شهرستان فیروزآباد